Nasza strona wykorzystuje cookies oraz wymaga uruchomionej obsługi JavaScript.
Wykorzystujemy pliki cookies (po polsku ciasteczka) w celu dopasowania działania naszej strony do potrzeb użytkownika oraz dla gromadzenia anonimowych danych statystycznych. Przeglądając stronę, wyrażasz zgodę na wykorzystanie wspomnianych plików. Możesz odmówić zgody na zapamiętywanie ciasteczek zmieniając ustawienia Twojej przeglądarki. Kliknij ten komunikat, by wyrazić zgodę i zamknąć informację.

14 lutego 2010 r. – godz. 12.00

„Modlitwy przydrożne”

wernisaż wystawy malarstwa

W Galerii ECK wystawili swoje prace malarskie Anna Miszalska-Gąsienica i Jerzy Miszalski. Obrazy przedstawiały polskie kapliczki przydrożne - ten zanikający już coraz bardziej, a dawniej powszechny, element polskiego duchowego krajobrazu.

Anna Miszalska-Gąsienica
KAPLICZKI PRZYDROŻNE

Kapliczki, krzyże i figury przydrożne, to arcydzieła sztuki ludowej wpisane w krajobrazy Polski tak harmonijnie, że prawie ich obecności nie zauważamy, przechodząc mimo, bez zadumy i modlitwy.

Te małe formy architektury, wyrosłe z potrzeb duchowych ludu polskiego, są ściśle związane z jego naturalną religijnością. Są wyrazem tradycji kultury chrześcijańskiej, troski o wartości moralne i duchowe.

Są także bożymi i ludowymi pomnikami, „... znakami pamięci, niepisaną kroniką lokalnej społeczności, śladem „wielkiej historii” widzianej z perspektywy wioski”.

Miały, w intencji twórców i fundatorów, nieść treści religijne, a często także patriotyczne, symbolizujące ważne wydarzenia w dziejach narodu.

Odzwierciedlały prośby i pragnienia konkretnych ludzi oraz całych społeczności. „Odwoływały się do pośrednictwa Matki Boskiej, bądź poszczególnych świętych, jako, że w pobożności ludu ważną rolę odgrywał kult świętych, zwłaszcza konkretnych ich wizerunków, łaskami słynących”.

Można więc znaleźć przy polskich drogach kapliczki i krzyże dziękczynne, pokutne, uświęcające miejsca szczególnej wagi, chroniące przed złem i nieszczęściem, memoratywne, stawiane ku pamięci ważnych wydarzeń, pełniące rolę znaków granicznych i skrzynek kontaktowych, strzegące wędrowców i pątników, studni i źródeł, będące niekiedy miejscem schronienia dla pustelników i wędrowców oraz punktem orientacyjnym w pajęczynie dróg i ścieżek.

Do kulturowej funkcji kapliczek należą obrzędy i zwyczaje uprawiane przez ludność samorzutnie lub wprowadzane przez Kościół. Odprawianie modłów majowych, zbieranie się przed niedzielną mszą, święcenie ziela na Matkę Boską Zielną, święcenie pól, zwyczaje związane z pogrzebami we wsiach odległych od świątyni czy cmentarza oraz świąteczne dekorowanie kwiatami, wieńcami i wstążkami, są do dziś żywymi obyczajami w wielu regionach Polski.

„Fundatorami wioskowych i przydrożnych krucyfiksów i kapliczek były klasztory, szlachta, rzadziej społeczność wioskowa. Ale już od czasu zniesienia pańszczyzny, zamożni gospodarze stawiali obok swoich chałup krzyże i kapliczki, rodzinne pomniki, opatrując je napisem fundacyjnym świadczącym o tym, kto i w jakiej intencji je zbudował”.

Kościół traktował ich budowę za ważny element pogłębienia religijności ludu, szczególnie w okresie kontrreformacji.

Krzyże fundowane przez oświecone ziemiaństwo wznoszono z pobudek patriotycznych w kraju rozdartym zaborami, w okresie powstań i represji.

Twórcami dziesiątków tysięcy kapliczek w Polsce byli miejscowi i wędrowni rzemieślnicy i artyści : cieśle, stolarze, rzeźbiarze, kamieniarze i kowale.

Wykorzystywali oni symbole stare, jak chrześcijaństwo, tworzyli sztukę ekspresyjną, a jednocześnie bardzo dekoracyjną, będącą świadectwem wysokiego poziomu rzemiosła, pomysłowości i dobrego smaku. Sztukę zrozumiałą i jednocześnie mocno zakorzenioną w świadomości ludu, który przechowywał jej wzorce przez wieki. „Musieli wypracowywać formę będącą wypadkową ich chęci i możliwości”.

Główną cecha tej małej architektury jest charakter snycerski, swoboda w posługiwaniu się elementami o różnorodnym pochodzeniu plastycznym, niezwykła fantazja w ornamentyce, a także logiczny związek formy z materiałem i narzędziem. Możemy więc odnaleźć kapliczki murowane, kamienne, drewniane z elementami kutymi, bądź odlewane w metalu.

Zasadniczym podłożem pomysłów plastycznych była kultura chrześcijańska, ale też, zgodnie z ewolucją sztuki europejskiej, wkraczały i w tę dziedzinę elementy antyku, kolejne style historyczne, a także wzorce rodzimej, wiejskiej architektury. „W ich formie dopatrzyć się można echa kościołów, ołtarzy, brogów, spichrzy, średniowiecznych latarń, dzwonnic, studni .”

Różnice form, typy charakterystyczne dla poszczególnych obszarów związane były mocno z tradycją lokalną i miejscowymi obiektami kultu. Dlatego odnaleźć można całe grupy kapliczek podobnych do siebie w całości lub wskutek powtarzania pewnych elementów, takich, jak kolumny, daszki, skrzynki, domki, itp... Podobieństwa dotyczą także rodzaju krzyży oraz metody i materiału, jakich użyto do ich tworzenia i umiejscowienia.

Osobnym i szczególnie ciekawym zagadnieniem jest związek tej małej architektury z krajobrazem. Kapliczki, krzyże i figury świętych egzystują w nim w ścisłej jedności z przyrodą, jako uzupełnienie jego walorów lub ekspresyjne przeciwstawienie wytworów ludzkiej ręki formom natury. Miejsca posadowienia były na ogół starannie wybierane w intuicyjnym wyczuciu lub pełnej artystycznej świadomości cech krajobrazu, jego proporcji, kolorytu i form, które w nim występują. Decydującym aspektem było tu często ukształtowanie terenu, a kapliczka lub krzyż stawały w punkcie, który dominował w jakiś sposób nad okolicą. Starano się także wyodrębnić miejsce usytuowania świętej budowli wygrodzeniem niewielkiego ogródka, sadzeniem drzew stanowiących jej tło oraz pieczołowitą dbałością o regularne jej odnawianie i przystrajanie. Te działania wyrażały zarówno symbolikę religijną, jak też zamiary estetyczne.

Krzyże i kapliczki są w krajobrazie formami, które doskonale dopełniają, organizują przestrzeń. Są punktami orientacyjnymi w terenie. Wiążą ziemię z niebem w wymiarze wizualnym i duchowym. Pośredniczą, ułatwiają kontakt ze światem transcendentalnym, przypominają o modlitwie, są estetycznym wzruszeniem, miejscem zadumy i wypoczynku.

Rozsiane po polskich wsiach, drogach i polach, te pięknie odnowione i te zapomniane, wyrosłe z lichej trawki, te z górskich przełęczy, mogił, diabelskich siedlisk, wszystkie stanowią wyjątkowe w krajach Europy dziedzictwo tak urozmaicone pod względem form i tak różnorodnie zakorzenione w historii i krajobrazie.

Są z pewnością skarbem zasługującym na ochronę i wszelkie starania ku ich ocaleniu.

 
Wykorzystano przy tworzeniu tekstu:
1. A. Różycki, P Szczegłów, Pejzarz frasobliwy, wyd. Krupski i S-ka, Warszawa 2000 (cyt 1-15)
2. T Chrzanowski, K. Piwocki, Drewno w polskiej architekturze i rzeźbie ludowej, Ossolineum, Wyd. PAN, Wrocław 1981
3. T. Seweryn, Kapliczki przydrożne w Polsce, Instytut wydawniczy PAX Warszawa 1958
4. M. Sołtyk, Kapliczki polskie, Wyd. PRO-EKO, Warszawa 1994